کمال گرایی یا کامل گرایی

هرگز خوب‌بودنکافی نیست، من باید همیشه عالی باشم و بدرخشم. خوب و معمولی‌بودن که فایده‌ای ندارد؛ وگرنه می‌شوم مثل بقیه، من اصلاً دوست ندارم معمولی و عادی باشم. آدم باید مثل تک‌ستاره باشد؛ یعنی، در هر حوزه‌ای که وارد می‌شود، بدرخشد. من از پدر و مادر خود یاد گرفته‌ام که همیشه باید درجه یک و نفر اول باشم. مگر آدم چندبار زندگی می‌کند. شما به من می‌گویید: "یک خوبِ معمولی باش!" اما من اصلاً نمی‌توانم با این جمله شما کنار بیایم. این فکر هیچ انگیزه‌ای برای زندگی به من نمی‌دهد. من حاضرم انواع فشارها و ریاضت‌ها را تحمل کنم، اما عالی‌ترین باشم. در واقع، این امر مرا به اوج لذت می‌رساند.»

جملات بالا گفته‌های فردی کامل‌گراست و من پس از خواندن آن‌ها متوجه شدم فقط یک نفر نیست که این‌گونه حرف می‌زند. در واقع، در فرهنگ ایرانی، تیپ و طیفی از افراد به‌جای این‌که به‌سمت متفاوت‌بودن حرکت کنند، به‌سمت برتربودن، عالی‌ترشدن، بهترین‌ و بی‌نقص‌ترین‌بودن در حرکت‌اند. به همین دلیل هم، در دایره عصبیت سلسله‌ای می‌افتند و تا حدی جلو می‌روند که به بیماری وسواس ذهنی و رفتاری مبتلا می‌شوند؛ زیرا این‌گونه افراد در ذهن خود آن‌قدر بر خود، دیگران و زندگی سخت می‌گیرند و انواع بکن و نکن‌ها و باید و نباید‌ها را بر ذهن خود تحمیل می‌کنند که ذهنشان همیشه در دایره‌ای اجباری و عصبی گیر می‌کند و در نتیجه دیگر از آن انسان آزاد، رها و سهل‌گیر خبری نیست.

چنین فردی به‌جای این‌که به‌سمت کمال برود به‌سمت کامل‌بودن عصبی در حرکت است و زندگی‌کردن برایش تبدیل به خون دل خوردن و دغدغه‌های مداوم می‌شود. در نتیجه ذهن به‌جای جستجوی صلح، همواره به دنبال به‌چنگ آوردن بهترین‌هاست و از این رو، وارد جنگ با همه چیز و همه‌‌کس می‌شود.

در آموزه‌های فرهنگ ایرانی، فرهنگ رفتن به‌سوی بهترین‌ها، عالی‌ترین‌ها، اولین‌ها، برترین‌ها و خوب‌ترین‌ها در قالب افسانه‌ها، داستان‌ها، اشعار، ضرب‌المثل‌ها و آموزه‌های تربیتی مستقیم و غیرمستقیم آموزش داده می‌شوند. با بررسی خروجی این ادبیات، به تیپی از افراد برمی‌خورم که برای رسیدن به آرزوهای خود همه کاری می‌کنند؛ برای مثال، فلان خانم یا آقا انسان‌های اطرافشان را قربانی می‌کنند تا به‌عنوان ستاره‌ای مالی، سیاسی و... بدرخشند و چند صباحی اسمشان سر زبان‌ها بیفتد؛ اما در ورای این موفقیت‌ها و اولین‌ شدن‌ها، دوره‌های روان‌پریشی‌ سختی وجود دارد که این دکتر، مهندس، هنرمند، سیاستمدار و تاجر گذرانده است.

در مقام نویسنده و درمانگر، در جلسات مشاوره‌ خود به کرّات با چنین افرادی روبه‌رو شده‌ام که هرکدام در حوزه‌ای خاص کامل‌گرا بودند. از این رو، تصمیم گرفتم نوشتاری هرچند ناقص در این خصوص بنویسم. مهم نوشتن بود که اکنون این کتاب را نوشتم و از این بابت بسیار خوشحالم. شاید این کتاب تلنگری برای افرادی باشد که می‌خواهند افکار کامل‌گرایانه خود را به‌سمت کمال‌گرایی سوق دهند و خود را درمان کنند؛ برای مثال، پدر کامل‌گرایی که اجازه نمی‌دهد فرد از داشته‌های خود لذت ببرد و همیشه ناراضی از شرایط خودش است و در نگاه و بیان افکار و احساساتش پر از تردید و شک و دودلی است.

گویا این‌گونه افراد منتظر قطاری هستند که هرگز از راه نمی‌رسد! اگر هم از راه برسد، روزی است که فرد عمر خود را بر باد داده است و زمانی متوجه این امر می‌شود، البته اگر بشود، که دیگر دیر شده است. کامل‌گرایی برای زندگی مرگبار است و هرگاه کامل‌گرایی فردی تشخیص داده شد، او باید قدم‌به‌قدم خود را محدود کند. افراد کامل‌گرا باید در کوتاه‌مدت زیر نظر روان‌درمان‌گر قرار گیرند و تلاش کنند توقعات و انتظاراتشان را از زندگی، خود و دیگران پایین بیاورند. آن‌ها باید حق اشتباه‌کردن به خودشان بدهند و تلاش کنند که یک فرد خوبِ معمولی باشند و خود را از شک‌ و تردید و وسواس‌ها دور نگه دارند. 

 دکتر علی شمیسا