پیری و سلامت روان

آنچه در دانش مهم است کیفیت است نه کمّیت. مهم است که بدانیم چه دانشی مهم است، چه دانشی کم‌اهمیت و چه دانشی بی‌ارزش است.

لئو تولستوی

در این کتاب، ما سعی کرده‌ایم تا بیانات تولستوی را با جان و دل بپذیریم و در حوزۀ کهولت سن و سلامت روان مسائل مهم را از موارد پیش‌پاافتاده جدا کنیم. با انجام این کار، دو مخاطب را در ذهن داشتیم: متخصصان بالینی امروزی و متخصصان بالینی آینده. گروه اول شامل پزشکانی است که در حال حاضر در محیط‌های عملی کار می‌کنند اما می‌خواهند درمورد پیچیدگی‌های کار با افراد مسن بیشتر بدانند. گروه دوم شامل دانشجویان رشته‌هایی است که با افراد مسن کار می‌کنند (مانند روان‌شناسی، مددکاری اجتماعی، مشاوره، پرستاری و روان‌پزشکی).

هر دو گروه باید با مسائل مربوط به سالخوردگی روبه‌رو شوند که توسط میشل فیلیبرت ، فیلسوف فرانسوی، اختصاراً بیان شده است: «دربارۀ پیری، چه می‌توانیم بدانیم؟ با کهولت سن، چه باید کنیم؟» (فیلیبرت، 1979: 384). این‌ها همان مسائلی است که افراد مسن و اعضای خانواده‌شان باید با آن‌ها روبه‌رو شوند. به‌نوعی، این سؤالات دگرگون‌یافتۀ همان سؤالاتی هستند که اغلب در محیط‌های بالینی مطرح می‌شوند. به مثال زیر توجه کنید:

بتی  نگران الکس  بود. به نظر می‌رسید که حافظۀ الکس بیشتر اوقات درست کار نمی‌کند. او به فروشگاه می‌رفت و نیمی از چیزهایی را که برای آن‌ها فرستاده شده بود فراموش می‌کرد. او بیش از حد معمول خسته به نظر می‌رسید و انرژی کمتری برای سرگرمی‌هایش در پایان روز یا آخر هفته‌ها داشت. او تمایل نداشت با دوستانش به سینما یا شام برود. به نظر می‌رسید الکس متوجه هیچ اتفاق متفاوتی در رفتارش نمی‌شود. بتی تماس گرفته است تا از شما راهنمایی بگیرد: «آیا باید او را به مرکز آلزایمر محلی ببرم تا آزمایش شود؟»

چه پاسخی به بتی می‌دهید؟ چه چیزی باید بدانید؟ کدام بخش از داستان او در شیوۀ پاسخ دادن شما اهمیت دارد؟ کدام بخش بی‌ارزش است؟ در پاسخ به این سؤالات، شما به‌طور ضمنی به سؤالات فیلیبرت نیز پاسخ می‌دهید. شما به‌طور ضمنی در حال تشخیص افتراقی وضعیت الکس هستید: آیا این بخشی از پیری طبیعی است؟ آیا این یک الگوی آسیب‌شناسی است؟ آیا ترکیبی از این دو است؟ (درمورد پیری، چه اطلاعاتی گیرمان می‌آید؟) همچنین، ممکن است پاسخ خود را به یک برنامۀ اقدام ضمنی مرتبط کنید. مطمئناً درمورد بتی این‌گونه است: مشکل را تشخیص دهید و سپس تصمیم بگیرید که چه نوع درمانی مناسب‌تر است (با افزایش سن، چه کنیم؟) شما به‌طور ضمنی در حال تشخیص افتراقی وضعیت الکس هستید: آیا این بخشی از پیری طبیعی است؟ آیا این یک ساختار بیمارگونه است؟ آیا ترکیبی از این دو است؟ (درمورد پیری، چه می‌توانیم بدانیم؟) همچنین، ممکن است پاسخ خود را به یک برنامۀ عملی التزامی ربط دهید. مطمئناً بتی این‌چنین انتظاری دارد: مشکل را تشخیص دهید و سپس تصمیم بگیرید که چه نوع درمانی مناسب‌تر است. (با افزایش سن، چه کنیم؟)

پاسخ کامل به سؤال بتی نیازمند این است که اطلاعات بسیار بیشتری درمورد پیری به‌طورکلی و همچنین درمورد الگوهای سلامت روان و اختلالات روانی به‌طور خاص داشته باشیم. سابقۀ متمایز الکس و الگوی عملکردش و مفاد زندگی او و الکس و خدماتی که دریافت می‌کنند نیز باید دانسته شود. ما این کتاب را طراحی کردیم تا چهارچوب‌هایی برای بررسی هر اصل در اختیار شما قرار دهیم.

این کتاب به چهار بخش تقسیم شده است. بخش اول، مروری کلی بر پیری‌شناسی پایه، مطالعۀ فرایند پیری است. این اطلاعات ریشه‌ای زمینه‌ را برای پاسخ دادن به این سؤال ساده که اغلب توسط مراجعان و بستگانشان مطرح می‌شود فراهم می‌کند: آیا باید نگران این الگوی رفتاری (مثلاً مشکلات آشکار حافظۀ الکس) باشم؟

برای پاسخ به این سؤال فریبنده و ساده نیاز است که از تأثیرات بیماری جسمی، فرایندهای عادی پیری و تلاقی رویدادهای تاریخی و اجتماعی که بر عملکرد سالمندان تأثیر می‌گذارد آگاهی یابیم. در بخش اول، ما اصول اولیۀ سلامت روان در اواخر عمر را بیان می‌کنیم که مبنایی برای مباحثی است که در فصول بعدی می‌آیند.

در بخش دوم، مدل‌های پایۀ اختلالات روانی را در نظر می‌گیریم. هر مدل مجموعه‌ای از مفروضه‌ها را درمورد سلامت روان، تحقق مشکلات سلامت روان، ارزیابی آن‌ها و درمانشان ارائه می‌دهد. این مفروضه‌ها توجه پزشک را به مشخصه‌های مخصوص سالمندان و عملکرد آن‌ها سوق می‌دهد. برای مثال، برای لحظه‌ای فرض کنید که مشکلات حافظۀ الکس به‌طور طبیعی ایجاد نشده است. دیدگاه رفتاری ممکن است زمینۀ رفتاری سالمندان را برجسته سازد. چهار مدل مهم سلامت روان و اختلال روانی در فصول قسمت دوم بیان شده‌اند. در هر فصل، ما بر یک سوال مهم برای سالمندان و کسانی که با آن‌ها کار می‌کنند تمرکز می‌کنیم: این رویکرد چگونه با سالمندان و مشکلاتی که در اواخر زندگی با آن‌ها مواجه هستند مرتبط است؟

بخش سوم، توجه مخاطب را بر شایع‌ترین مشکلات و اختلالات سلامت روان در ایام کهنسالی معطوف می‌کند: اختلالات عصب‌شناختی، افسردگی شدید، اختلال دوقطبی، اختلالات روانی جدی (مانند اسکیزوفرنی)، اختلالات اضطرابی، اختلال استرس پس از حادثه، اختلالات جنسی، اختلالات خواب، مصرف مواد، اختلالات شخصیتی و سایر اختلالات رایج. در هر فصل، ما شیوع اختلالات، مناسب‌ترین روش‌های ارزیابی برای افراد مسن و مؤثرترین راهبردهای درمانی برای افراد مسن را بیان می‌کنیم. ما خوش‌شانس بودیم که توانستیم از استفان جی. بارتلز  و همکارانش به‌دلیل تخصصشان در تشخیص و درمان اختلالات روانی شدید استفاده کنیم (فصل 10).

بخش چهارم این کتاب را با چندین فصل به پایان می‌رسانیم که بر زمینه‌های سلامت روان سالمندان معاصر و وضعیت معمولشان تمرکز دارد. زمینه‌هایی همچون مسکن، وضعیت مراقبت‌های بهداشتی، وضعیت خدمات اجتماعی و سیاست‌های عمومی بر اینکه سالمندان دارای مشکلات ذهنی چگونه، کجا و چرا باید مورد تشخیص و درمان قرار بگیرند اثر می‌گذارند. خانواده‌ها و مراقبت‌ها نیز مورد توجه قرار می‌گیرند، زیرا خانواده‌ها مراقبت‌دهندگان اولیه هستند و این کار چالشی است که میلیون‌ها نفر با آن مواجه‌اند تا از اعضای مسن خانواده و دوستانی که به کمک نیاز دارند مراقبت کنند. این بخش با تجزیه‌و‌تحلیل مسائل اخلاقی و حقوقی که پزشکان در روان‌شناسی سالمندان با آن‌ها مواجه هستند و همچنین بحثی در رابطه با تأثیر تغییرات آب‌وهوایی در جهان خاتمه می‌یابد.

همکاران و دوستان در چندین بخش به ما کمک کردند تا این کتاب را بنویسیم: در گروه آموزشی روان‌شناسی، مرکز سالمندی و مرکز روان‌شناسی سالمندان دانشگاه کلرادو در کلرادو اسپرینگز و در مرکز مطالعات پیشرفته در علوم رفتاری در دانشگاه استنفورد. ما از برایان پی یوچیم  و مری دوزیر  برای بازخوردشان درمورد فصل‌های خاصی از کتاب تشکر می‌کنیم و از لیسی ادواردز  برای مشارکت‌هایش در نوشتن فصل 4 سپاسگزاریم. همچنین، از میشل بافی  به‌خاطر تخصصش در ساختن شکل‌ها و جداول تشکر می‌کنیم. در اوایل تهیۀ نسخۀ اول، ما از راهنمایی و مشاورة جیم بیرن  و دو منتقد ناشناس بهره بردیم. روند بازنگری برای ویرایش دوم با اطلاعات و مشاورة همکاران دانشگاهی و خدمات اجتماعی ما و همچنین مجموعه جدیدی از منتقدان ناشناس همراه شد. ما با شور‌و‌شوق به دین خود به تک‌تک آن‌ها اذعان می‌کنیم، درحالی‌که همچنین می‌پذیریم که هرگونه نقص باقی‌مانده از طرف ماست. ما همچنین از دوستان و ویراستاران خود در ویلی، ازجمله دارن رید ، مونیکا راجرز ، روشنا موهان ، کاترین جوزف ، الیشا بنجامین  و نیشانتینی امیر  و ویراستار خوبمان، کاترین کار  که صبر و تلاششان ضامن شد تا این نسخۀ سوم تحقق یابد قدردانی می‌کنیم. درنهایت، ما از اعضای خانواده و دوستان خود برای محبت، تشویق و حمایت مستمرشان سپاسگزاریم.

هدف ما در سراسر این کتاب ارائۀ اطلاعات و مجموعه‌ای از چهارچوب‌هاست که در کار با سالمندان و خانواده‌هایشان مفید خواهد بود. در پایان، امیدواریم به این نتیجه برسید که در دوران سالمندی امیدهای زیادی وجود دارد و می‌توانیم کارهای مثبت زیادی برای تقویت سلامت روان در ایام پیری انجام بدهیم.

فهرست

پیشگفتار

بخش 1 مقدمه

1 سلامت روان و پیری

2 پیری‌شناسی؛ مبنایی برای کار با سالمندان

3 بنیان‌های روان‌شناختی سلامت روان مثبت [مطلوب]

بخش 2 مدل‌های سلامت روان در دوران پیری

4 مدل‌ روان‌پویشی

5 مدل شناختی - رفتاری

6 مدل استرس و مقابله

7 مدل سیستم‌های خانواده

بخش 3 مقدمه‌ای بر اختلالات روانی

8 نقص [اختلال] شناختی و اختلالات عصبی‌شناختی

9 افسردگی عمده و اختلال دوقطبی

10 اختلالات روانی شدید در بزرگسالان سالمند: اسکیزوفرنیا و سایر روان‌پریشی‌های دوران سالخوردگی

11 اختلالات اضطرابی، اختلال احتکار و اختلال استرس پس از سانحه

12 اختلالات جنسی، اختلالات خواب و درد مزمن

13 اختلالات مرتبط با مواد، اختلالات شخصیت

بخش 4 محیط‌ها و زمینه‌های خدمات سلامت روان

14 سیستم‌های ارائه‌دهندۀ خدمات بهداشتی

15 مسکن، خدمات اجتماعی و سلامت روان

16 روابط خانواده و دوستان و مراقبت

17 مسائل اخلاقی در کار با بزرگسالان سالمند: مراقبت پیشرفته، تصمیم‌گیری مالی و تأثیر تغییرات اقلیمی

سخن آخر

واژه‌نامه