خطاهای تربیتی والدین

باز گشا دیده‌ی بیدار خویش            تا نگری عاقبت کار خویش

نان زهرآلود

گویند درویشی در کوچه‌ها می‌گشت و پشت سر هم می‌گفت: «هرچه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی!» زنی صدای او را شنید و با خود گفت: «این درویش که کار بدی نکرده است؛ اما من بلایی بر سرش می‌آورم که گناه‌نکرده جزا ببیند و حرفش غلط از کار در آید.» زن به خانه رفت، قرص نانی را زهرآلود کرد و به درویش داد. درویش خدا را شکر کرد و راه افتاد. در راه به پسرکی رسید. پسرک گفت: «درویش! من خیلی بازی کرده‌ام و گرسنه‌ام. نانی داری بدهی تا بخورم؟» درویش نان آلوده‌ای را که از زن گرفته بود به پسرک داد. پسرک نان را خورد و بلافاصله حالش به‌هم خورد. بچه‌ها دوان‌دوان به‌سراغ مادر پسرک رفتند و گفتند حال پسرش خراب شده است. زن سراسیمه سر رسید، فرزندش را در حال مرگ دید و درویش را بالای سرش. زن، درویش را شناخت و گفت: «تو این‌جا چه می‌کنی؟» درویش گفت: «پسرک گرسنه بود، نانی را که تو به من دادی، به او دادم.» زن با دو دست محکم بر سرش زد و گفت: «راست گفتی، هرچه کنی به خود کنی، گر همه نیک و بد کنی…»

پژواک

همه ظلم را نوعی زیان دیدن یا آسیب‌رساندن به دیگران می‌دانند؛ ولی نزد آگاه‌دلان، ظلم به دیگران، درحقیقت ظلم به خود است؛ چنانچه در حکایت بیان شد: «هر چه کنی به خود کنی» هیچ‌یک از ما والدین قصد ظلم کردن و آسیب رساندن به فرزندان خود را نداریم و تمام رفتارهای خود را نوعی دلسوزی نسبت به آن‌ها می‌دانیم؛ ولی باید بپذیریم بسیاری از اشتباهات تربیتی ما، ظلم بزرگی به فرزندانمان است که به‌زودی آثار و تبعات آن گریبان ما را نیز خواهد گرفت. به این ترتیب ما با اشتباهات تربیتی، درحقیقت ظلم بزرگی به خودمان می‌کنیم.

در گذشته، اغلب مردم به ذات یا وراثت در تربیت فرزند بیشتر اهمیت می‌دادند. برای مثال می‌گفتند: «بچه باید ذاتش درست باشد» یا «تربیت، نااهل را چون گردکان بر گنبد است». این حرف‌ها نشان می‌داد که گذشتگان برای ذات و وراثت اهمیت بسیاری قایل بودند. در مقابل، عده‌ای هم به محیط یا تربیت فرزند اهمیت صد در صد می‌دادند و می‌گفتند: «بچه هرچه دارد از پر قنداق مادرش دارد» یا «نهفته‌های پدر در پسر بود پیدا». بی‌آن‌که بخواهم به اهمیت هر کدام از این دیدگاه‌ها اشاره و یک بحث و جدل قدیمی را تکرار کنم، باید بگویم امروزه اهمیت تربیت بسیار بیشتر از وراثت است.

هر رفتار تربیتی ما به‌زودی آثار و تبعات خود را نشان خواهد داد. البته رفتارهای ما بیش از گفتارهایمان بر تربیت فرزندانمان تأثیرگذار است و به‌زودی بازتاب عملکرد خود را در رفتار فرزندان خود مشاهده خواهیم کرد.

به قول مولوی:

زانوی غم

خواننده‌ي گرامی، والدینی را بنگریم که زانوی غم بغل کرده و در تربیت فرزند خود درمانده شده‌اند. به حال و روز نزار والدینی که فرزندشان معتاد است نظر کنیم، والدینی که یک عمر برای فرزندشان دلسوزی و ازخودگذشتگی کرده‌اند و اینک که شکست خورده‌اند نمی‌دانند تقاص کدام گناه خود را پس می‌دهند؛ اما مطالعات علمی و دانش تجربی‌ام به من می‌‌گوید که علت اصلی شکست والدین چیزی نیست جز استفاده از روش‌های تربیتی غلط. این خطاهای ماست که فرزندانمان را به‌گونه‌ای تربیت می‌کند که تمایل نداریم. اگر از رفتار یا گفتار فرزندانمان رضایت نداريم باید به خودمان رجوع كرده و روش‌های تربیتی خودمان را اصلاح كنیم. پشت سر هر کودکِ لجباز، پدر يا مادری لجباز‌تر و پشت سر هر كودك ترسو، پدر يا مادری ترسوتر و پشت سر هر کودک پرخاشگر نيز بی‌گمان پدر يا مادري پرخاشگرتر وجود دارد. در آسيب‌شناسي و ريشه‌يابي عوامل بزهكاري و جنايت در كودكان و نوجوانان نيز بايد ابتدا به مشكلاتِ تربيتي خانواده‌هاي آن‌ها بپردازیم و بعد عوامل دیگر را بررسی کنیم. پس ما والدين، بايد به اشتباهات خود اعتراف كنيم و از رفتارهاي ناآگاهانه دست برداريم.

پس لازم است ما پیش از این‌که به فکر اصلاح رفتارهای فرزندانمان باشیم، روش‌های تربیتی خود را اصلاح کنیم. از این ‌رو بهتر است شیوه‌های تربیتی خود را بررسی و اگر اشتباه است، آن را برطرف سازیم. در ضمن باید اشتباهات و خطاهای تربیتی را جدی بگیریم، زیرا هرکدام از آن‌ها وادارمان می‌سازد تن به اشتباهات دیگری بدهیم که در این صورت ممکن است در مدت کوتاهی با کلاف سر در گمی از خطا و اشتباه دست‌به‌گریبان شویم که گشودن گره‌های کور آن‌ها نیز کار ساده‌ای نخواهد بود! جالب این‌جاست که برخی والدین، بسیاری از این خطاها را به‌صورت یک روش تربیتی درست و کارساز پذیرفته و به‌کار می‌برند. در این صورت، این اندیشه بسیار خطرناک‌تر خواهد بود و علت اصلی آن هم این است که ما نسبت به خطاهای تربیتی آگاهی نداریم و آن‌ها را نمی‌شناسیم.

بنابراین برای جلوگیری از این مشکل باید خطاهای تربیتی را شناسایی و آن‌ها را از رفتارهای خود حذف کنیم. در این کتاب به سی مورد از خطاهای تربیتی‌ که ممکن است مرتکب شویم اشاره کرده‌ام و مانند دیگر آثار خود که بیشترشان معرف حضور شما خواننده‌ی محترم می‌باشند، با زبانی ساده و روان و با استفاده از حکایات شیرین و ضرب‌المثل‌های جالب و لطیفه‌های نمکین، آن‌ها را به رشته‌ی تحریر درآورده‌ام. درضمن هرجا لازم به‌نظر رسیده. برای روشن‌تر شدن موضوع از مثال‌های بیشتری بهره برده‌ام و در همه‌ی موارد به‌طور ویژه به نکات ظریف تربیتی اشاره کرده‌ام.

حکایات، ضرب‌المثل‌ها و لطیفه‌ها بیش از این‌که نوعی مثال یا استدلال برای بحث کتاب به‌شمار آیند بیشتر یک مقدمه برای آغاز آن می‌باشند که هم ایجاد تنوع می‌کنند و هم ذهن را برای تفکر و اندیشه‌ای عمیق آماده‌تر می‌سازند.

خواننده‌ی گرامی، نگارش این کتاب حدود دو سال به‌طول انجامیده است و در این راستا دقت و وسواس بسیاری به‌خرج داده‌ام تا بر اساس علم و دانش روز و در قالب فرهنگ ایرانی و اسلامی سخن گفته و کلام خود را فصیح و شیرین سازم. من هیچ‌گاه برای کتاب نوشتن، کتاب ننوشته‌ام، بلکه همیشه برای رفع مشکلات و تأثیر گذاشتن بر افکار خوانندگانم دست به قلم برده‌ام و لذت‌بخش‌ترین ساعات زندگی‌ام زمانی است که کتابی را برای شما خواننده‌ی گرامی تألیف می‌کنم، زیرا تمام آرزوی من موفقیت شما و بالاترین سرمایه‌ی زندگی‌ام نیز رضایت ‌خاطرتان است؛ لذا مثل همیشه خواهشمندم که با ارسال نظرات خود مرا در راستای این مسؤولیت خطیر یاری فرمایید.

سیدمسعود راد