دستنامه استرس و سلامتی

نویسندة فصل حاضر حدوداً شصت سال پیش فعالیتش را به‌عنوان محقق در این حوزه شروع کرد؛ بااین‌حال در آن زمان، در اواسط دهة 1950، شواهد زیادی برای تأثیر فرایندها و ساختارهای اجتماعی بر سلامتی وجود داشت (سلی، 1950؛ دونبار، 1954؛ ولف و گودل، 1968؛ هنری و استفنز، 1977). حدوداً پانزده سال بعد، به‌منظور خلاصه کردن و ترویج اطلاعات در دسترس و به‌دست‌آمده، مجموعه‌ای از پنج نشست یک‌هفته‌ای بین‌المللی و بین‌رشته‌ای را برای سازمان جهانی بهداشت و دانشگاه اوپسالا تحت عنوان مشترک «جامعه، استرس و بیماری» سازماندهی کردم و دانشمندان پیشگام و برخی از سیاست‌گذاران را از سراسر جهان گرد هم آوردم. تمرکز ما بر عوامل‌ اجتماعی تعیین‌کنندة سلامت و بیماری انسان از گهواره تا گور بود. صورت‌جلسات این سمپوزیوم در پنج جلد (لوی، 1971، 1975، 1978، 1987) و همچنین به‌صورت پنج کتابچة محبوب (به زبان سوئدی) چاپ و ازطریق کنفرانس‌های مطبوعاتی روزانه و پرمخاطب، منتشر شد.

سپس موضوع‌هایی ازاین‌دست مجدداً در بیست‌وهفتمین مجمع جهانی سلامت در ژنو در سال 1974 و به‌وسیلة اتحادیة اروپا در بروکسل در سال 1993 و در هلسینکی در سال 2008 بحث و بررسی شد (پیمان اروپایی سلامت روان و بهزیستی).

به دعوت دیوید ای. هامبورگ، رئیس مؤسسة پزشکی آکادمی ملی علوم آمریکا، فصل دیگری درمورد «عوامل روانی ـ اجتماعی در طب پیشگیرانه» برای گزارش رئیس پزشکی درمورد ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری افراد سالم آماده کردم (لوی، 1979). بازهم به دعوت دیوید ای. هامبورگ، من، برتیل گاردل و مریان فرانکهاوزر فصلی درمورد «استرس کاری مربوط به فرایندها و ساختارهای اجتماعی»، برای کتاب استرس و سلامت انسانآماده کردیم (الیوت و آیسدورفر، 1982).

بیش از سه دهة قبل و بعد از یک‌سری جلسات مقدماتی، سازمان جهانی بهداشت (WHO) و دفتر بین‌المللی کار (ILO) از کمیتة مشترک (ILO/WHO) در زمینة سلامت شغلی درخواست کردند که گزارشی درمورد جلسة «شناسایی و کنترل عوامل مضر روانی ـ اجتماعی در محل کار» در ژنو بین 18 تا 24 سپتامبر 1984 آماده کنند. دکتر الکساندر کوهن، رئیس بخش روان‌شناسی کاربردی و ارگونومی مؤسسة ملی سلامت و ایمنی شغلی آمریکا، رئیس بود و من، معاون گروهی از پانزده کارشناس بین‌المللی به همراه کارشناسان داخلی از هردو سازمان بودم. گزارشگران، دکتر رایجا کالیمو از فنلاند و دکتر نوئل پاردون از فرانسه، بودند. همة ما برای یک هفتة کامل سخت کار کرده و گزارشی تهیه کردیم، سپس آن را بسیار موقرانه امضا کرده و به هیئت حاکمة دفتر بین‌المللی کار و هیئت اجرایی سازمان بهداشت جهانی ارائه کردیم. هردو سازمان متن را تأیید کرده و آن را به سند مشترک و رسمی هردو سازمان وابسته به سازمان ملل تبدیل و آن را میان همة کشورهای عضو در سراسر جهان توزیع کردند (کمیتة مشترک ILO/WHO درمورد بهداشت شغلی و حرفه‌ای، 1986).

در سال 2016 ما متوجه شدیم که استرس کاری، علل و پیامدهای آن، همچنان در 28 کشور عضو اتحادیة اروپا شایع هستند. تقریباً نیمی از کارگران اتحادیة اروپا استرس را در محیط کارشان امری معمول در نظر می‌گیرند و همین امر منجر به هدررفت نیمی از تمام روزهای کاری می‌شود. ریسک‌های روانی ـ اجتماعی از طراحی ضعیف کار، سازمان و مدیریت و همچنین محیط اجتماعی ضعیف برای کار ناشی می‌شود و همة این‌ها ممکن است به نتایج منفی روان‌شناختی، جسمانی و اجتماعی، مانند استرس، فرسودگی شغلی، افسردگی و بیماری قلبی ـ عروقی و اسکلتی ـ عضلانی مربوط به کار منجر شود. عوامل استرس‌زای معمول شامل حجم بالای کار، الزامات و تقاضاهای متضاد، ناامنی شغلی، آزار و اذیت روانی و جنسی و پاداش کم دربرابر کار صورت‌گرفته، می‌شود (یوروفاند و آژانس اروپایی امنیت و سلامت در محیط کار، سال 2014).

هرچند در چنین «رابطۀ علّی»‌ای ممکن است طیف وسیعی از عوامل دیگر دخیل باشند، اما مسائل مطرح‌شده می‌تواند به این معنی باشد که مواجهه با عوامل یادشده در محیط کار تا یک حد خاصی برای ابتلا به یک بیماری خاص کافی است (به‌عنوان‌مثال، مواجهه با سرب موجب مسمومیت ناشی از سرب می‌شود). گاهی قرار گرفتن در معرض آن استرس‌ورها ممکن است کافی باشد؛ هیچ آسیب‌پذیری یا تأثیر اضافی‌ای لازم نیست. همچنین، این سؤال مطرح است که آیا مواجهه واقعاً موجب یک بیماری خاص می‌شود یا اینکه «فقط» آن را تشدید، دورة آن را تسریع یا علائمش را تقویت می‌کند؟ اگر همة این گزینه‌ها را در ذهن داشته باشیم، مشخص می‌شود که مواجهه‌های مربوط به کار اغلب پیش‌شرطی برای ابتلا به بیماری‌های شغلی خاص، به‌عنوان یک امر لازم هستند. از سوی دیگر، به همان اندازه مشخص است که آن‌ها ممکن است به طیف وسیعی از بیماری‌ها و همچنین مرگ‌ومیر منجر شوند؛ طیف وسیع‌تری که معمولاً شناسایی می‌شود.